Jakub Tyszkowski – „Fantazje o dziwotworach”.
Właśnie czegoś takiego w książkach poszukuję. Chcę, żeby lektura mnie zdziwiła, zaskoczyła, spowodowała zadumę, wzburzyła, oczarowała, dała i pokazała coś więcej. Niezmiernie rzadko udaje się takie efekty osiągnąć. W przypadku „Fantazji o dziwotworach” w moim mniemaniu mamy do czynienia właśnie z takim wyjątkiem. Podczas lektury dosłownie czułem smród i duszności. Strony lepią się od brudu i syfu, z których to składają się głównie te trudne, ludzkie historie. Są ciężkie, brutalne i wrzynają się w umysł czytelnika jak niedopilnowana piła tarczowa. W najlepszym przypadku zostawiając trwały ślad i paskudną bliznę.
Te dziewięć opowiadań, ubranych w klimatyczną i przykuwającą wzrok okładkę autorstwa Tomasza Strzałkowskiego i wydane przez Wydawnictwo Phantom Books, powinno zostać w Was na długo.
Mimo, że autor za język jakim postanowił się komunikować z czytelnikiem wybrał obrzydzenie, zniechęcenie wręcz do lektury, to ten kto odważy się przebrnąć przez całość zbioru dostrzeże, że pod powłoką beznadziei, tragizmu i szarości, kryją się poważne problemy. Pozornie nierozwiązywalne, dobijające, masakrujące psychikę bohaterów, wystawiające na próbę ich człowieczeństwo i doprowadzające na skraj rozpaczy i śmierci. Śmierdząca kloaką obwoluta, to swego rodzaju sprawdzian. Wielkie sito z malutkimi dziurkami w którym mają pozostać ci, którzy rozumieją. Którzy chcą się zaangażować, podyskutować, zmierzyć się z wizjami Tyszkowskiego. A naprawdę jest z czym. Zdecydowana większość bohaterów tych krótkich form, to mężczyźni. Wszelkiego rodzaju, ale pod wspólnym mianownikiem ultra ciężkiego życia. Wiecznego niespełnienia, zatracenia w fobiach i sytuacjach beznadziejnych.
Spotkamy tu otyłego do granic możliwości kierowcę tira, kursującego wciąż na tej samej trasie, odmierzającego czas kolejnymi postojami na obżarstwo. Pewnego wieczoru jednak, wszystko się zmieni, wydarzy się coś, co odwróci jego życie do góry nogami. Tylko on jeszcze o tym nie wie.
Poznamy pewnego chłopaka – Barry’ego – żyjącego w smutnym, szarym blokowisku, próbującego jakkolwiek trzymać się rzeczywistości, która wyraźnie mu odjeżdża. Zabija go powoli bezbrzeżna samotność. Wiecie, taka wewnętrzna – wgryzająca się w mózg, odbierająca chęci i podsuwająca kompletnie zeschizowane propozycje. Chłopak szuka więc pomocy, szwenda się po bloku, jest gotów wiele poświęcić aby sobie pomóc. Opowiadanie z pogranicza sennej mary i głęboko peerelowskiej rzeczywistości. Brr, ciarki.
Inny tekst, bardzo sugestywny, opisuje życie innego mężczyzny. Głowy rodziny, mającego na utrzymaniu żonę i dzieci, ale zatopionego w marazmie. Uciekającego w używki, tracącego zdrowie i czas na balkonie małego mieszkania. Lubi przebywać tam zwłaszcza w nocy, a od kiedy zauważa, że w bloku naprzeciwko, na drugim piętrze systematycznie pali się światło, przesuwają tajemnicze cienie, a dziwne postaci co noc wychodzą z klatki schodowej – postanawia przeprowadzić własne, małe śledztwo. Efekty jakie z niego wynikną, będą miały bezpośredni wpływ na całą jego rodzinę i ich dalsze życie.
Opowiadanie, którego finał zrobił na mnie największe wrażenie, to „Ciasno, ciaśniej”. Bohaterką tego tekstu jest dla odmiany dziewczyna – Magda. Samotna, zarabiająca na życie i swoje zachcianki sex-czatami i sprzedawaniem ciała chętnym do jego oglądania. Mieszka ona w obskurnej kamienicy i powoli popada w swego rodzaju psychozę. Często śpi, wydaje jej się, że jest obserwowana i nieustannie czuje presję i stres z tym związane. Kiedy budzi się niespodziewanie pewnego wieczora, w jej mieszkaniu nie ma prądu, a ona czuje na sobie czyjś intensywny wzrok. I ma nieodparte wrażenie, że nie jest to jedna osoba… Dawno, BARDZO dawno nie czytałem tak genialnego zakończenia opowiadania. Robi ogromne i przerażające wrażenie, ma głębię i mnogość interpretacji. Spokojnie może służyć na jakichś warsztatach za wzór jak kończyć teksty grozy, aby zapadały w pamięć.
Jest w tym krótkim zbiorze całkiem sporo o wojnie. A właściwie o tym jak ludzie ją przyjmują, przeżywają, jak radzą sobie podczas jej trwania, jak wpływa ona na absolutnie każdą komórkę ich ciała, jak wypala dusze i sprowadza często człowieka do nic nie znaczącego śmiecia. „1941”, „1942”, oraz „Kraina szkarłatnego blasku” – to o tych tekstach mówię. Choć różne od siebie, to równie dziwne i trudne, ze wspólnym wojennym mianownikiem.
Nie spodziewałem się, ale autor kolejny raz miło mnie zaskoczył opowiadaniem mocno osadzonym w klimatach słowiańskiej demonologii ludowej. Wyżej wspomniane „1942” opowiada o losach mieszkańców pewnej maleńkiej wsi na Wołyniu. Otoczona bagnami, lasami i jeziorami pełnymi dziwnych istot, wszelkiej maści konszachtów z nimi i całego zła jakie z tego wynika.
Zaś tytułowe „Fantazje o dziwotworach” to tekst zwieńczający ten świetny zbiór. Oniryczny, na granicy snu i jawy, po same brzegi wypełniony synonimami, nawiązaniami i podkreśleniami konkretnych chwil. Czytając go, miałem wrażenie, że można go porównać do otwartego świata gry, który opisuje jej twórca. Świata w wersji początkowej, niedopracowanego, nadal tworzącego się w miarę jak zagłębiamy się w historię. Wszędzie możemy pójść, wszystko możemy zrobić, za nic nie będziemy rozliczani.
Lektura „Fantazji o dziwotworach” jest jazdą bez trzymanki i dziwnym przeżyciem. Paskudnym, powodującym, że wyobraźnia podsuwała mi naprawdę chore wizje, ale jednocześnie w pewien sposób oczyszczającym i pozytywnym. Bo przecież autor pokazuje nam w jak cudownym świecie żyjemy, ustawia nas do pionu, kształtuje słowem obrazy których nie chcemy widzieć, które z największym trudem wypychamy poza granicę myśli. Ale one tam ciągle są, w każdym z nas. Czają się, przebierają odnóżami, drapią, i pokrzykują. Może to właśnie one budzą nas w nocy, kiedy się rozluźniamy, kiedy stres codziennej gonitwy opada, kiedy uchylamy im drzwi? Nie obudził was nigdy jakiś dziwny odgłos? Krzyk? Łupnięcie? Pomyślcie o tym.
Jakub Tyszkowski tworzy bohaterów swoich opowiadań tylko po to aby zdobyć ich zaufanie, posłuchać historii, a potem bezceremonialnie i z dziką satysfakcją wykorzystać. Złapać, wyssać, osuszyć, zagarnąć ich życia. Powoli, trzymając w żelaznym uścisku dopóty, dopóki nie skończymy czytać. Robi nacięcia w ich chorych od wynaturzonych myśli i pragnień umysłach, wbija w nie słomkę do picia, i kiwa ku nam głową, ze szczerym uśmiechem zachęcając do skosztowania tego co mogłoby, co może być. Zapewne nie jutro, może nie za miesiąc ani rok, ale kto wie co będzie? Kiedy, i jak mocno powinie nam się noga? Kiedy jakiś gen stwierdzi, że czas się zdezaktywować, a procesy chemiczne w naszym umyśle pójdą minimalnie inaczej niż powinny. Wtedy czeka nas właśnie to, co przeczytacie w „Fantazjach o dziwotworach”. Chwilowo pociągające, na dłuższą metę nie do wytrzymania. Pomyślcie sobie, że nurkujecie w krystalicznie czystej wodzie, pod wami feeria kolorów, wszelkiego rodzaju organizmy morskie wiodą niespieszny żywot, bezkresna rafa koralowa zapiera dech w piersi mnogością kształtów, rozwiązań i barw. Wszystko żyje, przemieszcza się, tańczy, wiruje tylko dla was. Piękna wizja, co? A teraz pomyślcie sobie, że nie możecie wziąć kolejnego oddechu. Wzbiera w was panika, strach rozmywa obraz, kolory znikają, a zastępuje je szarość, a potem czerń.
Cieszę się, że to już koniec. To trudna, wymagająca, nie biorąca jeńców, nie mająca zahamowań ani nie uznająca żadnych ram, lektura. Szczerze polecam.